Peters laatste tekening verscheen dinsdag 2 augustus 2016 in de Volkskrant ("Daar lag Engeland").
BIOGRAFIE
Peter van Straaten was tekenaar, cartoonist en schrijver. Hij overleed 8 december 2016 op 81-jarige leeftijd.
Zijn werk is zeer veelomvattend, van politieke tekeningen, cartoons en strips, tot erotische tekeningen. De karakteristieke, wat krasserige wijze van tekenen, en de achtergrondarceringen zijn direct herkenbaar als een ‘Van Straaten’. Veel Nederlanders spreken over ’wij hadden een ’Van Straaten-moment’, wanneer ze in een situatie belanden die doet denken aan een cartoon van Peter.
Een groot deel van zijn leven tekende Peter van Straaten voor Het Parool (van 1958 -2012), later ook wekelijks voor de Volkskrant en een geïllustreerde column in NRC Handelsblad. Op 27 september 2016 ontving Peter van Straaten voor de vijfde maal de Inktspotprijs, de prijs voor de beste politieke tekening van het jaar.
Hij tekende met een conté pen en Oost-Indische inkt. Om tekeningen te corrigeren gebruikte Van Straaten de Tipp-ex stift en witte etiketten waar hij later overheen tekende.
ARNHEM
Peter van Straaten (Arnhem, 25 maart 1935) werd geboren als de jongste in een gezin van vijf jongens. Vader Gerard van Straaten was architect. Tekenen was in het gezin Van Straaten een vanzelfsprekendheid. Met zijn broer Jan ging Peter regelmatig vogels kijken en nesten controleren. Vanaf zijn negende tot zijn negentiende hield de tekenaar nauwgezet vogellogboekjes bij.
In 1947 ging Van Straaten naar het Stedelijk Gymnasium in Arnhem. Tijdens zijn schooltijd schreef hij artikelen over vogels en de natuur voor het schoolblad. Zijn tekenleraar moedigde hem aan vooral een eigen stijl te ontwikkelen en geen Disney-plaatjes na te tekenen. Het was dus logisch dat Van Straaten na zijn eindexamen naar het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in Amsterdam ging, de huidige Rietveld Academie. Zijn moeder wilde graag dat haar zoon de opleiding bij Kunstoefening in Arnhem zou doen, maar voor Peter stond vast dat hij naar de grote stad Amsterdam zou gaan, om daar zijn opleiding aan de de Kunstnijverheidsschool te volgen. Hij studeerde aldaar op de afdeling Illustratie van 1954 tot 1958.
Jaren later verscheen een boek van de hand van Van Straaten met als titel ‘Uit m’n hoofd’ (1976). Het bevat tekeningen van zijn geboortestad Arnhem – de parken, de straten, zijn scholen. Hij maakte ze zonder foto’s of boeken te raadplegen of terug te gaan naar de plekken uit zijn jeugd.
HET PAROOL
Op het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs werden zijn tekeningen door de meeste docenten te commercieel gevonden (‘het was geen kunst’). Maar de docent Lex Metz werd zijn redding. De grafisch ontwerper herkende de journalistieke tekenaar in hem en introduceerde Van Straaten na zijn opleiding bij dagblad Het Parool. Via deze krant bereikte zijn werk het grote publiek.
De afgelopen halve eeuw verschenen duizenden tekeningen van Peters hand in landelijke en regionale dagbladen, opiniebladen en tijdschriften in Nederland en België. Ook nam hij opdrachten aan voor de reclamewereld, verzorgde boekomslagen en tekende boekillustraties.
Direct na zijn studie, in 1958, begon Van Straaten als reportage-tekenaar bij Het Parool. Met tekenpen en schetsboek toog hij naar diverse evenementen om deze ‘op te tekenen’, de zogeheten sfeerreportages. Een indrukwekkende ervaring in die tijd was zijn bezoek als tekenaar aan het tennistoernooi Wimbledon. Niet zozeer vanwege het tennisspel, maar vanwege de ouderwets chique ambiance van de grastennisbanen. Het riep bij Van Straaten een nostalgisch, vooroorlogs gevoel op. Van 1960 tot 1970 maakt hij rechtbanktekeningen in opdracht van de krant. Meestal samen met verslaggever Jacques van Veen.
HET DAGELIJKS LEVEN
Aan het eind van de jaren zestig zette Het Parool een punt achter de sfeerreportages. Kranten gingen steeds meer gebruik maken van foto’s.
Vanaf 1969 kreeg de Vader & Zoon-strip, die enkele jaren daarvoor min of meer spelenderwijs was ontstaan, een vaste basis in Het Parool, onderaan pagina 3. De strip, die altijd uit vier plaatjes bestond, werd eerst drie keer per week en vanaf 1970 dagelijks gepubliceerd. Tussen 1970 en 1987 konden lezers ruim zesduizend keer genieten van de verwikkelingen tussen de kalende, rechtse, gezette vader en zijn puberende linkse zoon.
Vanaf 1988 tekende Van Straaten voor de krant een cartoon onder de titel ‘Het dagelijks leven’. Deze bijdrage over het menselijk tekort in al z’n facetten verscheen zes keer per week. In 2012, vlak voor zijn zevenzeventigste verjaardag, stopte Van Straaten hiermee. Gebrek aan inspiratie was niet het probleem. Peter vond het ‘gewoon mooi geweest’. Opvallend is dat zijn productiviteit er daarna toch niet minder op is geworden. Nog steeds is zijn werk te zien in bundels, Zeurkalenders en zelfs apps.
In 1968 begon Peter met het schrijven en tekenen voor de dagelijkse ‘Roospagina’ in Het Parool. De invulling van deze pagina stond onder redactie van Jeanne Roos. Rond 1974 trad Van Straaten opnieuw als schrijver naar buiten. Met een wekelijkse rubriek voor de Haagse Post: ‘Beste Jongens’, een hilarische briefwisseling waar fantasie en realiteit dooreengevlochten werden. Hij schreef deze rubriek samen met zijn goede vrienden Eelke de Jong en Rijk de Gooyer. Er verschenen twee bundels onder de titel ‘Beste Jongens’.
v.l.n.r. Peter van Straaten, Rijk de Gooyer, Simon Carmiggelt
PROZA
Toen Simon Carmiggelt vijfenzestig werd stopte hij met zijn dagelijkse Kronkel column en begon een wekelijkse rubriek ‘Tijd van Leven’ in PS van Het Parool. Hij vroeg Peter om daarbij een cartoon te leveren. Deze bijzondere samenwerking heeft vijf jaar geduurd. In 1979 schreef Simon Carmiggelt het Boekenweekgeschenk ‘Mooi Kado’ met tekeningen van Peter. Op zijn zeventigste hield Carmiggelt er helemaal mee op. Van Straaten nam vanaf die tijd de hele rubriek voor zijn rekening onder de naam ‘Leuk is anders’ waarbij Peter in zijn ‘kronkelachtige’ stukjes schatplichtig aan Carmiggelt bleek. Deze korte verhalen werden gebundeld in ’Leuk is anders’, ’Luxe verdriet’, ’Dames en Heren’ en ’Voettocht naar de binnenlanden van het huwelijk.'
In deze periode ontstond ook zijn alter ego ‘Agnes’. De eerste aflevering over de vrijgevochten bijstandsmoeder Agnes en haar opgroeiende zoon verscheen op 11 augustus 1984 in Het Parool. De serie werd in 1986 door Vrij Nederland als feuilleton overgenomen. Al heel snel was het een van de populairste rubrieken van het blad. Na een korte onderbreking stopte ’Agnes’ in augustus 2000 definitief. Aan de belevenissen van Agnes werden maar liefst twaalf bundels gewijd.
De eerste verscheen in 1987: ‘Agnes, scènes uit een slordig leven’, de laatste zag het licht in 1996.
In 1998 publiceerde van Straaten zijn eerste geïllustreerde kinderboek ‘Een jongen en zijn boom’. Het boek ‘Oma Kattenpis’ met tekst van Els Timmerman en illustraties van zijn hand verscheen in 2009.
POLITIEKE PRENTEN
Op 30 november 1968 verscheen de eerste politieke prent van Peter van Straaten in Vrij Nederland na een toevallige ontmoeting op het terras van café Scheltema met de toenmalige hoofdredacteur Rinus Ferdinandusse. Vanaf 1969 tot 2014 verscheen elke week een politieke prent in Vrij Nederland. De politiek bleef een onuitputtelijke bron van inspiratie. Voor zijn politieke prenten won Peter van Straaten vijf keer de Inktspotprijs, de prijs voor de beste politieke prent van het jaar.
Op 27 september 2016 ontving Peter van Straaten voor de vijfde maal de Inktspotprijs, de prijs voor de beste politieke tekening van het jaar.
VRIJ NEDERLAND
Daarnaast tekende hij voor Vrij Nederland de reeks ‘Het literaire leven’, waarin hij genadeloos het wel en wee van schrijvers en hun uitgevers op de korrel neemt. Deze cartoons zijn ook uitgegeven in Engeland (‘This literary life’, 1991), in de VS onder dezelfde titel (1991), in Frankrijk (’Et pourquoi mon livre n’est pas à côté de la caisse, 2004) en in Duitsland (‘Warum liegt mein Buch nicht neben der Kasse, 2007).
EROTISCHE TEKENINGEN
Zijn erotische tekeningen, waarin de liefde wordt bedreven onder absurde omstandigheden, schaart Van Straaten onder z’n ‘vrije werk’. Hij zet ze meestal in één keer, zonder correcties, op papier. Deze tekeningen werden gepubliceerd in de bundels ‘Aanstoot’, ‘Nastoot’ en ‘Lust’. Ook in de tijdschriften Humo en Playboy werd erotisch werk van hem opgenomen.
In 2010 werd de collectie van het Rijksmuseum verrijkt met ruim vijftig tekeningen van Van Straaten.
SCHRIJVEN EN TEKENEN VOOR THEATER
Een apart genre in het oeuvre van Peter van Straaten vormen zijn toneelstukken. Hij schreef twee eenakters ‘Een lichte lunch’, ‘Welwezen’ en de komedie in zes scènes ‘Puntwederik’.
De voorstelling ‘Welwezen’, uitgevoerd door Toneelgroep Centrum en geregisseerd door Peter Oosthoek ging in 1986 in première in Theater Bellevue in Amsterdam.
De eenakter ’Een lichte lunch’, geregisseerd door Piet Römer, werd in 1987 door de AVRO uitgezonden. Ook schreef hij een monoloog ‘Een paradijs’ over een vrouw die over haar mislukte huwelijk vertelt. Deze monoloog werd op 10 februari 1991 uitgezonden in een vertolking van Carry Tefsen.
Voor de theatershow ‘Wigwam’ van Youp van ’t Hek die speelde in seizoen 2013/2014 leverde Peter illustraties voor het decor.
Affiches ontwierp van Straaten onder andere voor Paul de Leeuw, Hans Dorrestijn, Sanne Wallis de Vries e.a.
PRIJZEN
Zijn omvangrijke oeuvre is vele malen bekroond. In 2006 ontving hij de Gouden Ganzenveer en in 2010 werd hem de Jacobus van Looy-prijs toegekend, een prijs voor dubbeltalenten.
In 2011 ontving Van Straaten een eredoctoraat aan de Rijksuniversiteit Leiden vanwege de wijze waarop zijn cartoons het menselijk gedrag inzichtelijk maken. Zijn erepromotor, hoogleraar klinische psychologie, Willem van der Does gebruikt al jaren de cartoons van Peter in colleges en in zijn boeken “Zo ben ik nu eenmaal!” en “Dat moet mij weer gebeuren”.
Met zijn politieke prenten in VN won Van Straaten vier keer de Inktspotprijs voor de beste politieke tekening van het jaar en recent voor de vijfde maal met zijn Volkskranttekening: “Ik ben geen vluchteling, ik woon al twintig jaar naast u.”
1970 Lucas Ooms prijs
1972 LOF-prijs de Nederlandse journalistiek, Vader & Zoon-strip.
1983 Stripschapprijs voor het gehele oeuvre
1988 Joop Klepzeiker-prijs voor Vader & Zoon-strips
1994 Prof. Pi-prijs voor het gehele oeuvre
1994 Inktspotprijs voor de beste politieke prent van het jaar
1997 Inktspotprijs voor de beste politieke prent van het jaar
2003 Inktspotprijs voor de beste politieke prent van het jaar
2005 Zilveren medaille van de stad Amsterdam
2006 Gouden Ganzenveer
2010 Jacobus van Looy-prijs (voor tekenaar-en schrijverschap)
2010 Inktspotprijs voor de beste politieke prent van het jaar
1996 Onderscheiden in de Orde van de Nederlandse Leeuw
2011 Eredoctoraat van de Universiteit Leiden
2016 Inktspotprijs voor de beste politieke prent van het jaar
COLLECTIES
Het werk van Peter van Straaten is in bezit van diverse particuliere en museale collecties, oa:
Teylers Museum, Haarlem
Rijks Museum, Amsterdam
Persmuseum, Amsterdam
Atlas van Stolk, Rotterdam
TENTOONSTELLINGEN
Stedelijk Museum, Zutphen
Persmuseum, Amsterdam
De Hallen, Haarlem
De Kunsthal, Rotterdam
Kasteel Groeneveld, Baarn
Het Markiezenhof, Bergen op Zoom